Land Art op het platteland

Een kleine vijftig jaar geleden begon een aantal kunstenaars in het Westen van Amerika de ‘begrensde’ ruimte van het atelier te verruilen voor de onbegrensde buitenruimte. Bulldozers en graafmachines werden ingezet   om hun sporen na te laten in de uitgestrekte natuur van het Amerikaanse Westen. Hun inspiratiebron? Het landschap. Waaraan door uitingen van kunst extra waarde wordt toegevoegd. Het idee was de menselijke aanwezigheid duidelijk uit te drukken en te stellen dat de mens door de omgevingsverandering de natuur ‘in bezit’ neemt. Anderen wilden juist de natuur in de spotlight plaatsen, want: ‘Te veel mensen kijken, zonder te zien.’ Hoewel bij de traditionele vorm van Land Art uitsluitend natuurlijke materialen worden gebruikt –die op den duur ook weer kunnen vergaan- werd al snel ook gekozen voor meer duurzame materialen als steen, asfalt, beton of metaal. Land Art kreeg daarmee raakvlakken met de oeroude steencirkels (Stonehenge), piramides , precolumbiaanse tempels en Japanse zentuinen. Bekende internationale beoefenaars van Land Art zijn Richard Long, Robert Smithson, Richard Serra en het duo Christo en Jeanne-Claude.

Flevolandproject

In Nederland vond het allereerste Land Art project plaats in 1971 in Arnhem: ‘Sonsbeek buiten de perken’ (BEELD). Het confronteerde het publiek met Minimal Art, Land Art en conceptuele kunst. Vanaf 1977 werd het grootst aangepakt: internationale kunstenaars werden uitgenodigd om projecten te verwezenlijken in het nieuwe polderlandschap van Flevoland: het Flevoland project was geboren. Waar in Amerika de kunstwerken vaak op afgelegen plaatsen staan, in Flevoland maken ze niet alleen deel uit van het landschap maar ook van de menselijke activiteiten.  Zoals een plek waar je de bewegingen van de aarde ten opzichte van de zon kunt volgen (Het Observatorium van Robert Morris, 1977) (BEELD) een plek om te trouwen in ‘De Groene Kathedraal’ (1987) (BEELD) van Marinus Boezem, een project dat nationale bekendheid kreeg door de afbeelding op een postzegel. 178 Italiaanse populieren geplant volgens de omtrek en pilaren van de kathedraal van Reims.  Op dit moment zijn er in Flevoland 6 landschapskunstwerken te vinden, er is geen andere plek ter wereld met zoveel Land Art-projecten bij elkaar. En het blijft zich uitbreiden, want: Paul de Kort won de ontwerpwedstrijd voor een 7e landschapskunstwerk. In het najaar van 2016 wordt zijn 'Pier+Horizon' (BEELD) gerealiseerd. Rond een vroegere dam in het Zwarte Meer komen achtenveertig met mos begroeide rietlandjes te liggen, die meebewegen met de wind- en waterstroming. Paul de Kort is overigens geen onbekende in de Land Art scene: in de Biesbosch vind je zijn project ‘Wassende Maan’ (2009) (BEELD). Dit kunstmatige, strak aangelegde labyrint zal geleidelijk overgaan naar een meer natuurlijke vorm, dit komt omdat de getijden eb en vloed vrij in- en uitstromen en zorgen voor de aantastingen.

Ook een groot project maar met een andere tijdsbeleving was de ingreep van het Brits-Duitse kunstenaarsduo HeHe (Helen Evans en Heico Hanse) in de 2e Maasvlakte. Voor het project ‘Roduin’ (2012) werd 75 ton rood zand over het strand verspreid (BEELD). Het was de bedoeling dat deze menselijke ingreep langzaam zou verdwijnen, maar de krachten van wind en water waren zo sterk dat binnen een paar dagen alle sporen van het werk verdwenen waren.

Ter gelegenheid van het 200 jarig bestaan van de Wilhelminapolder in Zeeland, maakt de Duitse kunstenaar Michael Beutler negen betonnen bollen genaamd 'Like suns setting three meters above true level’. Dit tot nu toe grootste landschapskunstwerk staat er sinds 2013.

Het idee hierachter is om de toeschouwer bewust te maken van de hoogteverschillen ten opzichte van NAP in het landschap. Op de laagste plaatsen staan de hoogste sculpturen en op het hoogste punt staan de laagste. Weer een andere invalshoek koos Lucien den Arend bij zijn ‘Hommage aan de Nederlandse schilder Pieter Janszoon Saenredam’. In Barendrecht verrees een grote waterpartij met een eiland waarop een raster van 256 knotwilgen (Salix Alba) zodanig aangeplant dat zij, door toedoen van driejarig knotten, op den duur een interieur zullen vormen dat een verwantschap oproept met de binnenruimten van door Saenredam getekende en geschilderde gebouwen.

De hier genoemde voorbeelden zijn grootschalig en kunnen misschien dienen voor inspiratie. Ook in uw eigen tuin zijn allerlei mogelijkheden om creatief met het landschap om te gaan of een mooi uitzicht, fraaie boom of struik of opmerkelijk deel van de bodem in de spotlights te zetten.